Sen – uniwersalny, obecny w życiu każdego człowieka, nie był długo doceniany, dopóki nauka nie nadała mu znaczenia. Można czerpać z niego właśnie w pracy terapeutycznej. We śnie można doszukiwać się obrazu najgłębszych zakamarków nieświadomości. Żeby zrozumieć znaczenie snów w terapii psychodynamicznej, trzeba wiedzieć jak ważna jest nieświadomość w tej metodyce. To tam pozostaje, w niezwykłym uproszczeniu, wszystko co jest zbyt trudne dla każdego z nas, wszelkie emocje, potrzeby, konflikty; które są przyczynami zaburzeń i trudności psychicznych.
Psychodynamiczna terapia skupia się na nieświadomości a sny bez wątpienia są jej wytworem, a według Freuda właściwie “królewską drogą do nieświadomości”. Sam sen jest wyraźnym wytworem aktywności psychicznej osoby u której się pojawia. Jest mieszanką wielu czynników – pozostałości dnia codziennego – wszelkich podniet niedostrzegalnych w czasie dnia, pragnień, lęków, konfliktów. Często podczas większego pobudzenia emocjonalnego i intelektualnego (obecnego chociażby w terapii) pojawia się większa pamięć snów.
Psychiczny proces powstawania snu wiąże się ze stanem kiedy podczas wyłączenia większości aktywności mózgu obronna czujność zanika. Badania na snem dały wyraźny obraz funkcjonowania mózgu w czasie snu i pojawiania się marzeń sennych, mianowicie, struktury pozostające aktywne to obszary (limbiczne i paralimbiczne) kontrolujące emocje i motywacje. Sama kora przedczołowa (czyli obszar któremu przypisuje się kontrole własnego zachowania, logikę i pamięć roboczą) nie jest aktywna. Skutkiem tego krytyczny wgląd i logika zostają na ten czas utracone, brak jest zdolności do autorefleksji.
Właśnie w tym czasie umysł śniącego ma (w dużej mierze) wolną drogę do swobodnego działania, przeżywania i doświadczania wszystkiego co na co dzień bywa zbyt trudne i jest blokowane, spychane do nieświadomości. Umysł wykorzystuje ten czas do zobrazowania istotnych konfliktów i deficytów, próby zrealizowania pragnienia nie wprost, przetworzenia “niewygodnego” do opanowania afektu.
Każdy sen zawiera zarówno jawne treści i wszelkie ukryte w nim myśli. Mimo wyciszenia aktywności mózgu w trakcie snu mechanizmy obronne ego wciąż działają. Wykorzystują procesy psychiczne żeby jak najbardziej ukryć docelowy sens pojawiający się we śnie. Fantazje są pełne symboli, nie są jawnym przekazem, historie zmieniają bieg, bohaterów, czas czy miejsce, są abstrakcyjne, nie raz trudno odszukać się w nich sensu. Proces wtórny powoduje że śniący próbuje z tych irracjonalnych treści stworzyć większą, spójną całość, nadać treści zrozumienie. Materiał marzenia bywa zagęszczony, bo w nadmiarze łatwiej jest czegoś nie dostrzec. Pojawia się przemieszczenie uczuć, emocje mogą być wiązane z innym obiektami, ludźmi – bardziej możliwymi do zaakceptowania przez śniącego (śniący może konfrontować się z uczuciem miłości, jednak łatwiej mu nią obdarzyć w fantazji kogoś innego niż faktyczną osobę do której ją czuje).
Celem marzenia sennego jest właśnie przekształcenie treści utajonej (niedostępnej dla świadomości) w jawną. Praca analityczna pozwala wydobyć zawiłe elementy i wydostać je na świadomy poziom. Nie istnieje żaden uniwersalny przepis na zrozumienie marzenia sennego bez skojarzeń samego śniącego. Mimo powszechności w społeczeństwie wielu symboli, indywidualnie ich interpretacje mogą od siebie, w większym bądź mniejszym stopniu, ale jednak odbiegać; skojarzenia niejednokrotnie mogą płynąć w nieoczekiwane strony. Znaczenie które przypisuje sam człowiek danemu elementowi ma większe znaczenie niż przekonanie terapeuty. Interpretacja snów opiera się o pracę nad skojarzeniami w ścisłym związku z wiedzą o problematyce samego śniącego ujawniającej się w pracy terapeutycznej. Praca nad snem, jak i jednocześnie marzeniem sennym jest wspólnym przedsięwzięciem terapeuty i pacjenta, sam terapeuta nie jest w stanie zinterpretować snu bez pomocy właśnie tego drugiego.
Zrozumienie znaczenia fantazji sennych i odkrywanie ich wydźwięku jest niezmiernym dokonaniem, jednak otwiera on jedynie drogę do dalszej, już świadomej pracy.
Psychoterapeuta Joanna Rusznica